Historia animacji

Rysunek to forma wyrazu, która towarzyszy ludzkości już od czasów prehistorycznych. Zyskał jednak zupełnie nowy wymiar w chwili, gdy dzięki postępowi technologicznemu odkryliśmy sposób na wprowadzenie narysowanego obrazu w ruch. Z upływem lat rozwój trwał nadal — współczesne filmy animowane wyglądają już zupełnie inaczej niż jeszcze kilka dekad temu, nie wspominając już o pierwszych próbach twórców tego gatunku. Filmy animowane dla dzieci, znane też jako kreskówki, cieszą się obecnie powszechnym uznaniem małych i dużych, a premiery popularnych animowanych filmów pełnometrażowych w niczym nie ustępują oczekiwaniu, jakie towarzyszy wejściu do kin tradycyjnego filmu ze znanymi aktorami. By jednak zrozumieć, co przyczyniło się do wzrostu popularności kreskówek, warto dowiedzieć się więcej na temat tego, jak wyglądała historia filmu animowanego.

Krótka historia animacji, czyli kiedy człowiek wprowadził obraz w ruch

Pierwsze próby opowiedzenia historii poprzez obraz

Pozostałości po fascynacji naszych przodków ruchem widoczne są już w sztuce paleolitu. Znajdziemy tu przykłady zestawionych ze sobą rysunków przedstawiających ten sam obiekt (z reguły zwierzę) w różnych fazach ruchu (głowy jeleni w jaskini Lascaux we Francji) lub nakładających się na siebie rysunków tego samego zwierzęcia w różnych pozycjach (nosorożec z ośmioma rogami w jaskini Chauveta we Francji). Metody te zdają się sugerować ruch narysowanych zwierząt, nadając całości dynamizmu — z perspektywy dzisiejszych możliwości są to rozwiązania prymitywne, pozwalają jednak spojrzeć na sztukę prehistoryczną w zupełnie nowy sposób.

Sekwencje następujących po sobie rysunków przedstawiających kolejne fazy ruchu zaobserwować można u wielu kultur na przestrzeni wieków. Jednym ze znanych przykładów są rysunki na naczyniach ceramicznych odnalezionych w Shahr-e Sukhteh (miasto założone ok. 3200 roku p.n.e., obecnie na terenie Iranu), ale znajdziemy je też w sztuce starożytnego Egiptu, Grecji i Rzymu, w ilustracjach do średniowiecznego poematu Sigenot czy w rysunkach Leonarda da Vinci.

Obracające się rysunki, czyli pierwsza iluzja ruchu

Początkowy okres przedstawiania ruchu na rysunku dotyczy stosowania technik sugerujących odbiorcy, że dana postać się porusza, same rysunki pozostawały jednak w miejscu. Sytuacja zmieniła się dopiero w XIX w. kiedy zaczęły pojawiać się urządzenia tworzące iluzję ruchu poprzez faktyczną zmianę pozycji rysunku.

Na stworzenie prostej animacji pozwalał w tym okresie m.in. kineograf (flipbook). Ma formę książki, często niewielkich rozmiarów, w której każda kolejna strona zawiera kolejny rysunek animacji. Szybkie przekartkowanie kineografu sprawia, że poszczególne fazy ruchu zlewają się w płynny obraz, tworząc wrażenie poruszającego się rysunku. Z powodu prostoty tego rozwiązania wydaje się, że mogło ono występować wcześniej niż inne, bardziej skomplikowane konstrukcje, nie ma jednak jednoznacznych dowodów na potwierdzenie tej tezy.

W 1832 roku wynaleziony został fenakistiskop. To proste urządzenie składające się z uchwytu i okrągłej tarczy ze sztywnego papieru, na której znajdują się rysunki w różnych fazach ruchu — po wprawieniu w ruch zlewają się one, tworząc prostą animację. Dla uzyskania tego efektu fenakistiskop należy umieścić obrazem do lustra i spoglądać na taflę przez znajdujące się pomiędzy rysunkami otwory.

Dzięki rozwinięciu mechanizmu fenakistiskopu w roku 1834 powstał zoetrop — w tym przypadku zamiast tarczy mamy do czynienia z cylindrycznym urządzeniem wykorzystującym efekt stroboskopowy. Rysunki pokazujące kolejne etapy animacji umieszczone są na jego wewnętrznej stronie, a widz po wprawieniu go w ruch obserwuje rozwijającą się scenę przez otwory w ściance zoetropu.

Na podstawie zoetropu powstał praksynoskop — stworzony w 1877 roku przez francuskiego wynalazcę Émile'a Reynauda. We wnętrzu bębna obrotowego umieszczono lustro, w którym odbija się poruszający się obraz. Dzięki temu oglądanie animacji stało się wygodniejsze niż w przypadku wykorzystywania szczelin w obudowie bębna. W następnych latach konstrukcja urządzenia po raz kolejny uległa zmianie poprzez dołączenie do niego projektora, umożliwiając tym samym wyświetlanie obrazu poza samym praksynoskopem.

Początek nowej epoki w animacji, czyli wynalezienie techniki poklatkowej

Dopiero wynalezienie taśmy filmowej i techniki poklatkowej przyczyniło się do prawdziwej rewolucji w świecie animacji, umożliwiając tworzenie początkowo krótkich, a później już pełnometrażowych filmów animowanych. Właśnie w tym momencie rozpoczyna się faktyczna historia animacji jako gatunku kinematografii. Animacja poklatkowa to technika bazująca na pojedynczych zdjęciach lub rysunkach. W następujących po sobie klatkach przedstawiane obiekty zmieniają nieznacznie swoje położenie względem innych elementów sceny lub tła, by po wyświetleniu całej sekwencji ożyć i stać się pełnym dynamicznego ruchu filmem animowanym.

Pierwszy film animowany na taśmie filmowej i kolejne nowe rozwiązania

Dzięki wykorzystaniu techniki poklatkowej do kin zaczęły trafiać filmy animowane. Za pierwszą animację nagraną na taśmie filmowej uznaje się Zabawne grymasy śmiesznych twarzy Jamesa Stuarta Blacktona wyprodukowany w 1906 roku. Nie jest on jednak uznawany za pierwszy film w całości animowany z powodu pojawiającej się na ekranie ręki rysownika. Miano to przypadło animacji Émile’a Cohla — jest to wyprodukowana w 1908 roku animacja Fantasmagorie. W następnych latach animacja jako gatunek szybko ulegała zmianom, rozwijając się coraz bardziej. Na ekranach zaczęły pojawiać się rysunki w kolorze — w początkowym okresie były to pokolorowane filmy wcześniej pokazywane jedynie w czerni i bieli. Z krótkich, kilkuminutowych filmów, animacje zaczęły przekształcać się w produkcje pełnometrażowe, a także odcinkowe. W końcu oczywiście nadszedł rewolucyjny dla branży filmowej moment — filmy dźwiękowe! W ten sposób poza warstwą wizualną filmy animowane zyskały też ścieżkę dźwiękową, która przyciągała przed ekrany jeszcze więcej widzów.

Walt Disney - najbardziej znane nazwisko w świecie filmów animowanych

Nie da się opowiedzieć nawet skróconej historii filmu animowanego i animacji bez wspomnienia o wytwórni Walta Disneya. Tworzeniem animacji i filmów z elementami animowanymi Disney zajmował się już od 1923 roku z mniejszymi i większymi sukcesami. Sytuacja zaczęła jednak szybko się zmieniać w 1928 roku wraz z pojawieniem się pierwszych kreskówek z kultową już dziś postacią Myszki Miki — kreskówki okazały się hitem i pokazały, że animacja ma w branży filmowej prawdziwy potencjał. Pozycję Disneya na stałe ugruntował ogromny sukces finansowy, jaki przyniósł pierwszy pełnometrażowy film animowany z dźwiękiem i w kolorze — był to oczywiście film Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków, którego premiera odbyła się w 1937 roku. Od tamtej pory aż do dziś Disney pozostaje niekwestionowanym liderem w branży filmów animowanych.

Wejście filmów animowanych w erę komputerów

Przez kolejne dekady zaobserwować można było rosnącą popularność kreskówek, jednak sam warsztat i techniki animacji poza wprowadzanymi usprawnieniami nie ulegały większym zmianom. Prawdziwą rewolucję w animacji przyniosło dopiero rozpowszechnienie się komputerów i gier komputerowych. Cyfrowe techniki animacji zaczęły pojawiać się w już latach siedemdziesiątych, a w kolejnej dekadzie wywalczyły dla siebie stałe miejsce w kulturze masowej — animacja komputerowa zaczęła być wykorzystywana przy tworzeniu bajek dla dzieci, seriali animowanych, teledysków i reklam. Z czasem zaczęły coraz bardziej zastępować techniki klasycznej animacji — dzisiaj animacja cyfrowa jest zdecydowanym faworytem zarówno twórców, jak i odbiorców.

Animacja dzisiaj, czyli ilustrowany świat nieograniczonych możliwości

Historia filmu animowanego, jak i samej animacji jako gatunku artystycznego jest bardzo bogata i pełna absolutnych perełek, które zachwycą każdego fana ciekawych kresek i wciągających opowieści. Jedną ze zdecydowanie największych zalet animacji, która bez wątpienia przyczynia się do jej nieustającej popularności, jest wszechstronność. To techniki, które sprawdzają się nie tylko w filmach i bajkach — potrafią opowiedzieć każdą historię, w dowolny sposób i bez ograniczeń. Właśnie dlatego coraz częściej animowane spoty wykorzystywane są także w marketingu. To świetny sposób na komunikację z docelowym odbiorcą w sposób, który będzie nie tylko przystępny, ale też atrakcyjny.